Κατά καιρούς βλέπουμε να συμβαίνουν ειδεχθή εγκλήματα και, παρόλο που είναι αρκετά διαφορετικά μεταξύ τους, έχουν πάντα ένα κοινό στοιχείο: την απόδοση “ψυχο”-χαρακτηρισμών στον δράστη από το κοινό. Κυρίως το τηλεοπτικό. Δεν είναι αξιοπερίεργο, βέβαια, μια και ο στιγματισμός της ψυχικής υγείας στην Ελλάδα είναι δεδομένος και δεν δείχνει να μειώνεται.
Ας αναλύσουμε το θέμα σε δύο επιμέρους στοιχεία:
1) όποιος είναι βίαιος δεν είναι απαραίτητα ψυχασθενής. Αυτός είναι ένας μύθος που μας καλλιέργησαν ο κινηματογράφος και η τηλεόραση. Τον υιοθετήσαμε άκριτα γιατί βολεύει την συλλογική μας ψυχολογία να μην είναι “φυσιολογικοί άνθρωποι σαν εμάς” όλοι αυτοί που εκτρέπονται τόσο πολύ. Είναι μια χριστιανικής ηθικής αντίληψη αυτή, ότι το φυσιολογικό είναι να είμαστε καλοί, άρα όσοι είναι βίαιοι δεν είναι φυσιολογικοί. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τις στατιστικές, τα εγκλήματα των ψυχικά ασθενών είναι πολύ λιγότερα από αυτά όπου ο δράστης έχει κριθεί ψυχικά υγιής.
2) έστω όμως ότι οι βίαιοι άνθρωποι είναι όντως ψυχασθενείς. Δεν πρέπει να τους αντιμετωπίσουμε με κατανόηση και φροντίδα; Αν τους οδήγησε στην αποτρόπαια πράξη τους ένα παραλήρημα ή μια παρανοϊκή ιδέα που δεν μπορούσαν να ελέγξουν, δεν πρέπει να τους παράσχουμε θεραπεία αντί να τους αντιμετωπίσουμε ως στυγνούς εγκληματίες; Στο εξωτερικό, οι εγκληματίες με διαγνωσμένο ψυχικό πρόβλημα δεν οδηγούνται στη φυλακή, αλλά σε forensic mental health units, όπου υποβάλλονται σε μακροχρόνια θεραπεία, παράλληλα με φροντίδα που θα οδηγήσει στην επανένταξή τους.
Αυτό που δεν έχουμε δεχθεί ακόμα ως άνθρωποι είναι ότι ο καθένας μας είναι ικανός να διαπράξει το χειρότερο έγκλημα, αρκεί να συντρέξουν οι απαραίτητες συνθήκες. Σκεφτείτε απλά ένα υποθετικό ακραίο σενάριο όπου κάποιοι κλέφτες μπαίνουν μέσα στο σπίτι σας, σας δένουν όλους χειροπόδαρα, βιάζουν με τη σειρά τη μητέρα σας, σας αναγκάζουν να κοιτάτε, σας πυροβολούν μετά όλους στα γεννητικά όργανα και τελικά απ’ όλη την οικογένεια επιζητείτε μόνο εσείς. Δεν θα νιώσετε την ανάγκη για μια εξίσου βίαιη εκδίκηση; Δεν σας περνάει καθόλου απ’ το μυαλό η σκέψη να βασανίσετε τους δράστες όπως βασάνισαν κι αυτοί την οικογένειά σας;
Εμένα θα μου περνούσε. Αυτό όμως δε με κάνει ψυχασθενή. Δεν απέκτησα ψυχοπαθολογία από τη μια μέρα στην άλλη παρά ένα βαθύ τραύμα που θα μπορούσε να με κάνει να φτάσω στα άκρα.
Στο κείμενο Διαταραχές Προσωπικότητας: κατά πόσο οι δύσκολοι άνθρωποι είναι ψυχικά ασθενείς; γράφω πιο συγκεκριμένα πράγματα για την ψυχοπαθολογία και τη βία, όπως και για τη διαφορά του ψυχασθενή από τον ψυχοπαθητικό. Εδώ θα πω απλά ότι οι άνθρωποι με κάποια ψυχική ασθένεια είναι πιο πιθανό, στατιστικά επιβεβαιωμένο, να είναι θύματα παρά δράστες.
Το ποσοστό βίαιων ψυχασθενών είναι πολύ μικρό σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό, ενώ ένα στοιχείο που πρέπει να συνυπολογιστεί είναι ότι κάποιος που υποφέρει από μια ψυχική ασθένεια θα ήταν πολύ δύσκολο να αποφεύγει για τόσο καιρό τη σύλληψη, πράγμα που δεν συμβαίνει τις περισσότερες φορές.
Επιμύθιο: οι θρασύδειλοι μάγκες που κάνουν bullying, τα “ούγκανα”, οι “μπάχαλοι” κλπ δεν είναι απαραίτητα ψυχασθενείς. Το ίδιο το σύνθημα, για παράδειγμα, μιας από τις πιο βίαιες οργανώσεις στην Ελλάδα, της Χρυσής Αυγής, είναι έκδηλο: “Αίμα-Τιμή-Χρυσή Αυγή”. Γι’ αυτό θα πρέπει να τιμωρούνται παραδειγματικά για τις όποιες πράξεις βίας. Η βία, όπως και φασισμός που την ενέχει ως τον βασικό του πυρήνα, δεν είναι ψυχασθένεια.
